LỄ HỘI ĐUA THUYỀN TỨ LINH .
Lý Sơn có lệ cổ truyền
Hằng năm tết đến đua thuyền vui xuân.
Lễ hội đua thuyền là một lễ hội dân gian tiêu biểu, đặc sắc nhất ở Lý Sơn, nó ăn sâu trong tâm thức của người dân Lý Sơn như một tâm linh văn hoá mỗi dịp xuân về
Hội đua thuyền là lễ hội lớn nhất trong năm của 2 xã An Hải và An Vĩnh và được nhân dân quan tâm đầu tư chuẩn bị mọi điều kiện tốt nhất cốt sao trong các ngày hội đua thuyền thì thuyền của xóm mình được về nhất. Xét về nguồn gốc thì hội đua thuyền là sinh hoạt phổ biến của cư dân sống ven sông nước và người dân tổ chức đua thuyền với mong muốn mùa màng sinh sôi, phát triển. Ở Lý Sơn lễ hội đua thuyền với ý nghĩa sâu xa là mong muốn cho mùa màng tươi tốt, dân an vật thịnh, nhưng nét khác biệt ở đây là quan niệm của người dân về mỗi thuyền đua, về ý nghĩa của cuộc đua và kết quả cuộc đua. Mỗi thuyền đua trước khi tham gia cuộc đua do làng tổ chức đều được nhân dân trong xóm cúng tế thần linh theo nghi thức riêng của từng lăng thờ của xóm đó. Lễ hội đua thuyền hằng năm tại đình làng, ngoài mục đích phục vụ nhu cầu vui chơi cho dân đảo trong dịp tết đến xuân về mà thiêng liêng hơn là trò diễn phục vụ thần linh như một nghĩa cử tri ân tất cả các vị thần trong năm đã che chở, độ trì cho xóm làng bình an, mùa màng bội thu. Vì vậy, mỗi cuộc đua, tất cả các tay đua đều đem hết sức mình để tranh đua thứ hạng sao cho ghe của vị thần xóm mình được về nhất cuộc đua, nhưng thuyền nào về trước về sau theo quan niệm của họ đều do các vị thần sắp đặt nên họ chấp nhận và có những dự đoán cho một năm mới gắn liên với kết quả cuộc đua như năm mới nghề biển hay nghề nông được mùa, xóm làng bình yên hay gặp nhiều điều rủi ro, mưa thuận gió hòa hay bão tố liên miên…
Lễ hội đua thuyền đầu xuân ở Lý Sơn có từ lâu đời, sớm nhất cũng vào khoảng thời gian từ những thập niên 1820 khi mà công cuộc định cư trên đảo đã ổn định, các đơn vị hành chính được xác lập và cư dân trên đảo đã đông đúc. Dù xuất hiện sớm hay muộn nhưng hội đua thuyền ở Lý Sơn với những lễ nghi tín ngưỡng văn hóa cổ xưa đậm đà bản sắc dân tộc và thấm đượm tinh thần đạo lý dân tộc “ uống nước nhớ nhuồn” đã làm cho hội đua thuyền Lý Sơn mang đậm bản sắc văn hóa riêng của mình. Hằng năm cứ đến ngày mùng 4 tết nhân dân 2 xã An Hải, An Vĩnh tưng bừng mở hội đua thuyền tại đình làng của xã để tri ân các vị thần linh phù hộ cho dân làng bình an, mùa màng tươi tốt, được mùa. Đồng thời để tưởng nhớ các vị tiền hiền đã có công khẩn hoang định cư xây dựng cuộc sống lâu dài trên đảo cho con cháu hôm nay, và cũng là dịp rèn luyện, thi đố tài năng điều khiển ghe thuyền trên biển của các chàng trai trên đảo. Lý Sơn có 2 xã, mỗi xã có 4 thuyền đua, mỗi thuyền đua được mang tên một con vật trong tứ linh ( Long, Lân, Qui, Phụng) và được bàn tay tài hoa của người thợ trên đảo chạm khắc đầu, đuôi theo biểu tượng của các con vật tứ linh hết sức sinh động, làm cho người xem cảm nhận khi thuyền đang đua giống như những con vật tứ linh đang lướt nhẹ trên biển sóng bập bềnh. Các thuyền đua được đặt ở nơi lăng miếu để thờ cúng. Ở xã An Vĩnh, thuyền Long thờ ở lân An Hòa (xóm Đông), thuyền Phụng thờ tại lăn Tân Thành (xóm Tây), thuyền Lân thờ tại dinh Chàm (xóm Đông), thuyền Qui ở Âm linh tự (xóm Tây) . Ở xã An Hải, thuyền Long thờ ở dinh Bà chúa Yàng (xóm Đông), thuyền Lân thờ ở dinh Bà Thủy Long (xóm Trung Hòa), thuyền Qui thờ ở dinh Bà Thiên y a na (xóm Trung Yên) và thuyền Phụng ở dinh Tam Tòa (xóm Tây). Thuyền đua dài từ 7- 8m, có dáng thon và nhẹ được người thợ khi đóng thuyền đã tính toán rất kỹ lưỡng sao khi đua thuyền lướt được nhanh để giành chiến thắng, đây cũng là yếu tố quan trọng quyết định sự thắng bại của cuộc đua. Thuyền đua được nhân dân đóng góp tiền thuê thợ đóng và bảo quản cẩn thận tại dinh làng, chỉ khi nào có Hội mới được làm lễ hạ thủy. Trước khi mở hội đua thuyền nhân dân các làng đều có sự chuẩn bị chu đáo và tuyển chọn 20 -25 chàng trai lực lưỡng quen nghề sông nước để thành lập đội đua cốt sao để giành chiến thắng. Đặc biệt là tuyển chọn người cầm chèo (tổng lái), vì ghe đua nhẹ rất dễ bị sóng đánh lật nên người cầm chèo phải có kinh nghiệm điều khiển ghe thuyền trên biển để khi đua giữ thuyền luôn được thăng bằng, đi thẳng đường đua và vượt qua những khó khăn trên đường đua để đưa thuyền đến đích an toàn và chiến thắng. Bởi sự thắng thua của từng thuyền đua trong ngày hội, theo quan niệm của người xưa thường gắn với tư tưởng thần linh, họ cho rằng năm nào ngày đầu mở hội mà thuyền đua của xóm nào về đích trước thì thần linh sẽ phù hộ cho xóm đó gặp được người nhiều may mắn. Do vậy trước khi đua họ cúng lễ các thần linh tại dinh làng để vừa xin phép thần linh phò trợ cho thuyền đua hạ thủy và mong thần linh phò trợ cho thyuền đua về đích trước.
Trước khi vào cuộc đua trong 4 ngày tết (từ ngày mùng 4 đến ngày mùng 7 tháng Giêng) nhân dân từ cụ già đến các em nhỏ tập trung về đình làng tham dự buổi lễ tế đình để tế các thần linh của làng và các vị tiền hiền, hậu hiền, thể hiện tấm lòng thành trước các vị thần đã che chở, độ trì họ trong cuộc sống và hướng lòng mình đến các vị “tiền hiền khai khẩn, hậu hiền khai cư” – những người đã có công xây dựng làng xóm. Buổi tế lễ được diễn ra dưới mái đình cổ kính và không gian ngày hội sôi động làm cho ngày hội lễ thêm phần trang trọng. Qua hình thức sinh hoạt tế lễ này đã góp phần thắc chặt sợi dây đoàn kết của cộng đồng, làm cho tình làng nghĩa xóm thêm bền chặt trong dịp đầu năm mới. Và các nghi lễ tế đình ở đây hết cổ xưa, nó phản ánh nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng của ngư dân người Việt cổ, làm cho những ngày tổ chức lễ hội đua thuyền mang đậm nét sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng truyền thống.
Sau cuộc tế lễ, một hồi trống tựu vang lên báo hiệu cho các thuyền đua về vị trí xuất phát, chuẩn bị cho cuộc so tài.
Trường đua thuyền được chọn là bến nước trước sân đình, giới hạn của trường đua hai đầu bằng 4 cọc tiêu (hoa tiêu), khoảng cách chiều dài giữa 4 cọc tiêu chừng 1000m, lấy hoa tiêu rốn – trước sân đình làm trung tâm để xuất phát và về đích. Trước mỗi cuộc đua, làng phải tổ chức tế thần trong đình do ông Cả làng làm chủ tế, sau đó “rước thần” bằng “long đình” ra “nhà trò” – lễ đài được dựng ngoài sân đình và trước trường đua để thần linh chứng kiến cuộc đua. Tại “nhà trò” tiếp tục tổ chức tế thần với sự tham gia của 4 ông Tổng lái của 4 thuyền đua và sự tham gia đông đảo của nhân dân trong xã đến xem Hội đua thuyền. Sau khi làm lễ “an vị” thần linh tại nhà trò là bắt đầu lễ tế với các nghi thức như tế lễ trong đình nhưng giản lượt hơn, buổi lễ cũng được thực hiện qua 3 bước (sơ hiến, á hiến và chung hiến) và đọc văn tế. Kết thúc nghi lễ, các Tổng lái xuống thuyền và đợi lệnh xuất phát. Sau khi 4 thuyền đua về 4 vị trí hoa tiêu xuất phát theo qui định, ông Cả làng gióng hồi trống lệnh, 4 thuyền đua xé nước lao lên trong tiếng trống liên hồi giục gã, tiếng reo hò của hàng ngàn người xem hội làm vang động cả một vùng sông nước, các tay đua cố đưa thuyền đua của mình tiến nhanh về phía trước và cố tranh về đích trước, cuộc đua kết thúc sau 4 vòng đua. Cứ như thế Hội đua thuyền mừng xuân tại Đình làng kéo dài đến ngày mồng 7 tháng Giêng.
Sau khi kết thúc Hội đua thuyền tứ linh đầu xuân tại đình làng của 02 xã là Hội đua thuyền chung của 02 xã do huyện tổ chức (hay còn gọi là đua thuyền 8 chiếc) vào ngày mùng 8 tháng Giêng. Đây cũng là ngày hội sôi động nhân ngày tết cổ truyền để phục vụ nhân dân vui chơi, đồng thời để tay đua và thuyền đua của các lân, xóm trên địa bàn huyện thi thố sức mạnh và tài năng điều khiển ghe thuyền trên biển. Sau khi tổ chức bốc thăm để xác định vị trí của các thuyền đua, ông Tổng lái (đội trưởng) của các thuyền đưa thuyền mình về vị trí xuất phát (hoa tiêu rốn – hoa tiêu xuất phát và về đích). Sau khi các thuyền về đúng vị trí hoa tiêu xuất phát phát thì ông Trưởng ban tổ chức phát lệnh để các thuyền đua xuất phát. Sau bốn vòng đua thuyền nào về trước thì xếp thứ nhất và tiếp đến là xếp thứ nhì cho đến thứ 8. Sau đó Ban Tổ chức sẽ chọn ra 04 thuyền về đích có thứ hạng từ 1 – 4 để tổ chức đua tranh chức vô địch. Cuộc đua tranh chức vô địch cũng được diễn ra trong 04 vòng đua và thuyền nào về trước sẽ được Ban tổ chức trao chức vô địch cho cuộc đua thuyền 8 chiếc trong năm.
Những ngày diễn ra Hội đua thuyền thật sự là những ngày sinh hoạt văn hóa thể thao truyền thống hết sức sôi nổi của nhân dân ở 2 xã, huyện Lý Sơn trong những ngày đầu năm mới, tạo nên không phấn khởi, vui tươi cho nhân dân vui tết và thu hút mọi người dân trên đảo cũng như du khách đến xem và cổ vũ.