Trong không khí trang nghiêm của Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa tại đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi), có một âm thanh đặc biệt luôn chạm đến trái tim người nghe: tiếng ốc u. Âm thanh linh thiêng ấy không chỉ từng tiễn những chuyến thuyền chở binh phu ra Hoàng Sa, mang theo sứ mệnh cắm mốc chủ quyền trên biển đảo, mà còn là lời tưởng niệm, tri ân những người lính Hoàng Sa xưa đã ra đi không trở lại. Đến hôm nay, người dân đất đảo vẫn luôn khắc ghi và xúc động mỗi khi tiếng ốc u Lý Sơn vang lên trên quê hương mình. Đây là một nét văn hóa độc đáo, thể hiện sâu sắc tình yêu biển đảo và lòng biết ơn của người dân Lý Sơn.
Nghệ nhân kế nghiệp tiếng ốc u Hoàng Sa
Trên đảo Lý Sơn, nghệ nhân Lê Hổ ở thôn An Vĩnh là một trong những người hiếm hoi đã dành hàng chục năm gìn giữ và truyền tải tiếng ốc u đầy ý nghĩa.
Di sản từ đời này san đời khác
Ông Lê Hổ cho biết, ngày xưa, người dân làng từng sử dụng ốc u để tuần tra ven đảo và các rẫy hành, rẫy tỏi. Khi phát hiện kẻ trộm cắp, họ sẽ thổi ốc u để phát tín hiệu báo động. Tuy nhiên, tiếng ốc u không được vang lên tùy tiện. Nó chỉ được phép cất lên trong Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa. Dân làng kiêng thổi ốc u trong nhà ở hoặc tại khu dân cư, bởi họ xem đó là tiếng gọi linh hồn, gắn liền với sự thiêng liêng và mất mát.
Kỹ thuật thổi ốc u đã được ông Võ Chú, chú vợ của ông Lê Hổ, tận tình truyền dạy. Gần 10 năm nay, nghệ nhân Lê Hổ đã tiếp nối công việc gìn giữ tiếng ốc u linh thiêng trên đảo sau khi ông Võ Chú qua đời.
Kỹ thuật thổi ốc U đòi hỏi sự luyện tập
Ông Lê Hổ chia sẻ, để thổi ốc u hay, người thổi phải thường xuyên rèn luyện cách nén hơi, điều tiết âm thanh. Từ năm 18 tuổi, ông đã say mê công việc này và được ông Võ Chú tận tình chỉ dạy. Nhờ kỹ thuật điêu luyện, tiếng ốc u do ông thổi có thể vang xa, trầm bổng, đến nỗi nhiều người cao tuổi trong làng chỉ cần nghe cũng đoán biết được ý nghĩa của từng âm điệu.
Ý nghĩa đa dạng của tiếng ốc u trong nghi lễ
Tiếng ốc u Lý Sơn mang nhiều tầng ý nghĩa khác nhau tùy thuộc vào âm điệu và hoàn cảnh sử dụng.
Âm thanh báo động và lời tiễn biệt
- Âm thanh dồn dập, liên hồi: Đây là tín hiệu báo động, thường dùng khi phát hiện kẻ trộm.
- Âm thanh kéo dài, buồn thương: Đây là tiếng ốc u trong Lễ Khao thề, lời tiễn biệt những binh phu ra Hoàng Sa không trở về.
Tiếng kèn xung trận nơi biển cả
Đặc biệt, trong nghi thức thả thuyền cúng, tiếng ốc u phải vang lên như tiếng kèn xung trận, mang theo khát vọng “thuận buồm xuôi gió”, tiếp thêm sức mạnh tinh thần cho những người lính Hoàng Sa năm xưa lên đường làm nhiệm vụ thiêng liêng vì Tổ quốc.
Nỗ lực truyền nghề và ước mơ bảo tồn di sản
Không chỉ nối nghiệp thổi ốc u, ông Lê Hổ còn được người chú là ông Võ Chú truyền dạy cách làm thuyền cúng và thực hiện các nghi thức quan trọng khác trong Lễ khao lề thế lính Hoàng Sa. Nay đã ngoài 60 tuổi, sức khỏe dần giảm sút, ông bắt đầu chú trọng việc truyền nghề cho lớp trẻ trong làng.
Mỗi ngày, sau khi xong việc đồng áng, ông lại dành thời gian hướng dẫn các cháu cách thổi ốc u sao cho vang, đúng nhịp, đúng hồn. Đối với du khách hay các nhà nghiên cứu văn hóa khi đến thăm đảo, ông Lê Hổ luôn sẵn lòng ngồi hàng giờ kể chuyện về nghề thổi ốc u – một nghề không chỉ mang âm thanh, mà còn mang hồn lịch sử biển đảo thiêng liêng của quê hương.
Hiện tại, ông Lê Hổ đang ấp ủ ý tưởng biến chính ngôi nhà của mình thành một bảo tàng nhỏ tại gia, trưng bày các hiện vật liên quan đến tiếng ốc u Hoàng Sa – một phần ký ức thiêng liêng của đảo Lý Sơn. Ông mong mỏi nhận được sự quan tâm, hỗ trợ từ các nhà nghiên cứu, chính quyền địa phương và ngành văn hóa – du lịch tỉnh Quảng Ngãi để hiện thực hóa mong ước đó. Ông tin rằng, một không gian lưu giữ ký ức sống động như vậy sẽ có giá trị hơn nhiều so với những nhà văn hóa xây lên rồi để hoang, thiếu sinh khí. Bởi nơi đây không chỉ lưu giữ hiện vật, mà còn là nơi người dân và du khách được trực tiếp lắng nghe những câu chuyện, những âm thanh từng vang vọng giữa biển trời Hoàng Sa từ chính người trong cuộc.
Tiếng ốc u không chỉ là một âm thanh mà là một di sản sống, một phần không thể tách rời của văn hóa và lịch sử Lý Sơn. Nhờ những nghệ nhân tận tâm như ông Lê Hổ, âm thanh thiêng liêng này tiếp tục vang vọng, nhắc nhở về những người lính Hoàng Sa đã hy sinh và khẳng định chủ quyền biển đảo. Việc bảo tồn tiếng ốc u không chỉ giữ gìn một nét đẹp văn hóa mà còn giáo dục lòng yêu nước cho các thế hệ mai sau, đồng thời thu hút du khách đến khám phá chiều sâu lịch sử của đảo Lý Sơn.
Nguồn: Báo Dân tộc và Phát triển