Trên đảo Lý Sơn (Quảng Ngãi), tồn tại một phong tục tâm linh độc đáo và thấm đẫm tính nhân văn: nặn hình nhân thế mạng. Đây là nghi lễ đặc biệt dành cho những người không may gặp nạn ngoài biển khơi mà không tìm thấy thi thể. Người dân trên đảo tin rằng việc làm này giúp linh hồn người đã khuất không còn lang thang, phiêu bạt mà có thể tìm được đường về đoàn tụ với gia đình, tổ tiên. Tục lệ này gắn liền với lịch sử bi hùng của Hải đội Hoàng Sa từ hơn 300 năm trước và nay được gìn giữ bởi “pháp sư” cuối cùng trên đảo, ông Võ Văn Nhành.
Nguồn gốc phong tục và những ngôi mộ gió
Tục đắp mộ gió lâu đời
Lý Sơn có lẽ là nơi sở hữu nhiều mộ gió nhất Việt Nam – những ngôi mộ tượng trưng, không chứa hài cốt. Chúng nằm rải rác khắp đảo, là minh chứng lặng lẽ cho lịch sử hàng trăm năm đối mặt với biển cả đầy hiểm nguy của người dân nơi đây, đặc biệt là sự hy sinh của các binh phu trong Hải đội Hoàng Sa thuở trước khi làm nhiệm vụ bảo vệ chủ quyền. Mất người thân đã đau đớn, nhưng việc không tìm thấy xác để an táng còn là nỗi day dứt khôn nguôi.
Sự ra đời của Hình Nhân Thế Mạng
Theo các câu chuyện lưu truyền và sử sách, phong tục này bắt nguồn từ thời Chúa Nguyễn và được định hình rõ nét dưới thời Vua Gia Long. Sau khi Cai đội Phạm Quang Ảnh cùng 24 lính Hoàng Sa tử nạn trên biển mà không tìm được xác, nhà vua đã đích thân ra Lý Sơn làm lễ chiêu hồn. Theo lời một thầy phong thủy trong đoàn tùy tùng, người dân đã lên núi Giếng Tiền lấy đất sét đặc biệt để nặn thành 25 hình nhân tượng trưng cho những người đã mất, sau đó làm lễ gọi vong linh nhập vào tượng và đem chôn cất. Từ đó, tục nặn hình nhân thế mạng ra đời và gắn liền với Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa hàng năm.
Ông Võ Văn Nhành – Người “giữ gửa” nghề độc đáo
Người kế tục duy nhất
Hiện nay, ông Võ Văn Nhành (57 tuổi, trú thôn Đông An Vĩnh) là người duy nhất trên đảo Lý Sơn còn thực hành nghi lễ nặn hình nhân thế mạng. Là hậu duệ đời thứ 6 của dòng họ có truyền thống làm “pháp sư”, ông Nhành xem công việc này không đơn thuần là một nghề gia truyền mà là một trách nhiệm tâm linh quan trọng. Ông chia sẻ: “Người sống cần một mái nhà, người chết cũng cần một chỗ để về. Nếu không làm hình nhân, linh hồn họ sẽ mãi cô độc ngoài biển khơi”.
Cơ duyên và yêu cầu của nghề
Ông Nhành đến với nghề một cách khá bất ngờ. Năm 19 tuổi, trong một lần cha ông (cũng là một pháp sư) đi vắng, có người đến nhà nhờ làm hình nhân. Đợi mãi không thấy cha về, ông đành nhận lời và đã thực hiện thành công. Từ đó đến nay, ông đã gắn bó với công việc đặc biệt này gần 38 năm. Theo ông, nghề này rất “kén” người, đòi hỏi người pháp sư phải hội tụ đủ “Tam thiên”: Nhứt sắc (khuôn mặt), Chí oai (oai phong) và Thiên tướng (tướng mạo trời cho).
Quy trình nặn hình nhân công phu và bí ẩn
Chuẩn bị nguyên liệu đặc biệt
Quy trình nặn hình nhân thế mạng đòi hỏi sự chuẩn bị nguyên liệu hết sức kỹ lưỡng và tuân theo những quy tắc riêng:
- Đất sét: Phải được lấy từ núi Giếng Tiền (vốn là miệng núi lửa cũ).
- Gỗ dâu tằm: Phải chọn cây dâu tằm “cô đơn” (thân thẳng, không nảy nhánh) để đảm bảo sự “linh thiêng”.
- Đất làm tim, phổi: Lấy từ ngã ba đường sau khi thực hiện một nghi lễ nhỏ dùng gà trống đã làm phép để xác định vị trí đất tốt.
- Các nguyên liệu khác: Chỉ tơ, than từ cây sầu đâu (xoan), bông gòn…
Các bước thực hiện tỉ mỉ
Sau khi chuẩn bị đủ nguyên liệu và chọn được ngày lành tháng tốt, pháp sư mới lập đàn tế, đọc văn chiêu hồn rồi bắt đầu nặn hình nhân:
- Giã nhuyễn đất sét trong cối đá.
- Nặn đất thành hình hài người đã khuất (tương đối).
- Dùng gỗ dâu tằm làm các bộ phận xương cốt (xương sườn quy định nam 7 đốt, nữ 9 đốt, xương sống, xương vai, xương đùi, ngón tay, ngón chân…).
- Dùng đất lấy ở ngã ba đường trộn với trứng gà so (trứng gà đẻ lứa đầu) để làm tim, phổi.
- Dùng chỉ tơ làm ruột và gân.
- Hoàn thiện các chi tiết bên ngoài như mắt, mũi, lỗ rốn… bằng tăm tre hoặc tăm cây dâu.
Phong tục nặn hình nhân thế mạng Lý Sơn là một nét văn hóa tín ngưỡng dân gian vô cùng độc đáo, thể hiện sâu sắc lòng nhân ái, niềm tin tâm linh và khát vọng đoàn tụ của người dân đảo. Dù gắn liền với những mất mát, tang thương nơi biển cả, nghi lễ này lại mang ý nghĩa an ủi tinh thần to lớn cho những gia đình có người thân không trở về. Việc ông Võ Văn Nhành âm thầm tiếp tục gìn giữ nghi lễ nặn hình nhân thế mạng không chỉ giúp các linh hồn có nơi an nghỉ mà còn góp phần bảo tồn một giá trị văn hóa phi vật thể quý báu của đảo Lý Sơn.
Hãy tìm hiểu và trân trọng những giá trị văn hóa truyền thống độc đáo như tục nặn hình nhân thế mạng ở Lý Sơn. Đó là cách chúng ta hiểu thêm về lịch sử, tín ngưỡng và đời sống tinh thần phong phú của cha ông trên mảnh đất này.