Đảo Lý Sơn, thuộc tỉnh Quảng Ngãi, là một vùng đất mang đậm dấu ấn lịch sử và di sản Lý Sơn, nơi giao thoa của ba nền văn hóa lớn: Sa Huỳnh, Chămpa và Đại Việt. Với hệ thống di tích phong phú, bao gồm 4 di tích cấp quốc gia và 14 di tích cấp tỉnh, Lý Sơn được coi là một bảo tàng sống động về lịch sử và văn hóa biển đảo.
Trong số các di sản Lý Sơn nổi bật, Lễ Khao lề thế lính Hoàng Sa đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, minh chứng cho truyền thống kiên cường, bảo vệ chủ quyền biển đảo của cư dân nơi đây qua nhiều thế hệ.
Nỗ lực bảo tồn và phát huy di sản Lý Sơn
Nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn các giá trị di sản, chính quyền và người dân trên đảo Lý Sơn đã cùng nhau thực hiện nhiều biện pháp sáng tạo và hiệu quả.
Xã hội hóa công tác bảo tồn
Một trong những thành công đáng chú ý nhất của đảo Lý Sơn là xã hội hóa công tác bảo tồn. Người dân đã tích cực đóng góp kinh phí và công sức để trùng tu, tôn tạo các di tích lịch sử và văn hóa. Hiện tại, hơn 85% di tích trên đảo đã được tu bổ, với 90% nguồn lực xuất phát từ sự chung tay của cộng đồng. Đây là minh chứng rõ nét cho tinh thần đoàn kết và ý thức gìn giữ di sản của người dân địa phương.
Việc huy động cộng đồng tham gia không chỉ giảm gánh nặng tài chính cho chính quyền mà còn tạo ra sự gắn kết giữa người dân với các di tích. Các hoạt động như quyên góp, tổ chức lao động chung để sửa chữa, bảo tồn di tích đã trở thành nét văn hóa độc đáo, thể hiện trách nhiệm của mỗi người dân trong việc giữ gìn di sản quê hương.
Tổ chức các lễ hội truyền thống
Các lễ hội truyền thống trên đảo không chỉ mang ý nghĩa văn hóa mà còn là cơ hội để người dân và du khách khám phá những giá trị tinh thần sâu sắc. Lễ hội đua thuyền tứ linh, với lịch sử gần 200 năm, là một trong những hoạt động nổi bật nhất. Được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia vào năm 2021, lễ hội này đã trở thành điểm nhấn không thể bỏ qua trong đời sống văn hóa của đảo.
Hàng năm, lễ hội đua thuyền không chỉ thu hút đông đảo người dân địa phương mà còn hấp dẫn du khách từ nhiều nơi. Những chiếc thuyền được chạm khắc hình tứ linh (long, lân, quy, phụng) rực rỡ sắc màu, đua tranh trên mặt biển xanh tạo nên khung cảnh sống động và đầy ý nghĩa. Đây là dịp để người dân tưởng nhớ tổ tiên, các vị anh hùng Hoàng Sa kiêm quản Bắc Hải, đồng thời cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, ngư nghiệp phát triển.
Lễ hội đua thuyền không chỉ giúp bảo tồn giá trị truyền thống mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển du lịch. Mỗi mùa lễ hội, Lý Sơn đón hàng ngàn du khách, tạo nguồn thu kinh tế lớn và góp phần quảng bá hình ảnh đảo ngọc ra thế giới.
Trưng bày và giới thiệu di sản
Bên cạnh việc tổ chức các lễ hội, huyện Lý Sơn cũng chú trọng việc trưng bày và giới thiệu di sản văn hóa. Năm 2023, một sự kiện trưng bày hơn 500 hiện vật, tư liệu và hình ảnh về di sản văn hóa biển đảo đã được tổ chức, thu hút sự quan tâm của người dân và du khách.
Các hiện vật trưng bày bao gồm công cụ đánh bắt truyền thống, tư liệu lịch sử về đội Hoàng Sa, cùng các bức ảnh ghi lại cuộc sống sinh hoạt của người dân trên đảo qua các thời kỳ. Triển lãm không chỉ là dịp để người dân và du khách hiểu rõ hơn về lịch sử, mà còn góp phần khơi dậy lòng tự hào và ý thức bảo vệ chủ quyền biển đảo.
Việc tổ chức các sự kiện như thế này đóng vai trò quan trọng trong việc giáo dục thế hệ trẻ về giá trị của di sản văn hóa, từ đó xây dựng ý thức trách nhiệm và lòng yêu nước. Đồng thời, đây cũng là cách hiệu quả để quảng bá văn hóa Lý Sơn đến với bạn bè trong và ngoài nước.
Thách thức trong công tác bảo tồn
Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu, công tác bảo tồn di sản Lý Sơn vẫn đối mặt với không ít khó khăn. Một số di tích trên đảo đang xuống cấp nghiêm trọng, cần được sửa chữa và tôn tạo kịp thời. Nguồn kinh phí hạn chế, cộng với tác động của thời tiết khắc nghiệt, đã khiến việc bảo tồn trở nên thách thức hơn bao giờ hết.
Ngoài ra, áp lực từ phát triển du lịch cũng đặt ra bài toán khó. Một mặt, du lịch mang lại nguồn thu lớn, tạo động lực phát triển kinh tế; mặt khác, nếu không được quản lý tốt, hoạt động du lịch có thể làm tổn hại đến các di tích và môi trường tự nhiên trên đảo.
Định hướng tương lai
Để giải quyết những thách thức này, chính quyền địa phương đã đề ra nhiều giải pháp mang tính bền vững. Một trong những giải pháp là tăng cường đầu tư từ ngân sách nhà nước kết hợp với nguồn lực xã hội hóa để bảo tồn các di tích quan trọng. Đồng thời, cần xây dựng các chính sách quản lý du lịch bền vững, đảm bảo hài hòa giữa phát triển kinh tế và bảo tồn di sản.
Ngoài ra, việc giáo dục cộng đồng, đặc biệt là thế hệ trẻ, về tầm quan trọng của di sản văn hóa cũng rất cần thiết. Thông qua các chương trình ngoại khóa, hoạt động tìm hiểu thực tế, học sinh và sinh viên sẽ có cơ hội tiếp cận gần hơn với lịch sử và văn hóa quê hương.
Việc bảo tồn và phát huy di sản văn hóa trên đảo Lý Sơn không chỉ là nhiệm vụ của chính quyền mà còn là trách nhiệm của mỗi người dân. Các di sản không chỉ mang giá trị lịch sử, văn hóa mà còn là nền tảng để khẳng định chủ quyền biển đảo thiêng liêng của Việt Nam.
Xem thêm: Di tích lịch sử – Văn hóa Lý Sơn
Trong bối cảnh hiện nay, khi mà các di sản Lý Sơn dễ bị mai một dưới áp lực của thời gian và phát triển, việc gìn giữ và phát huy những giá trị quý báu này càng trở nên quan trọng. Đảo Lý Sơn, với những nỗ lực không ngừng nghỉ, đã và đang chứng minh rằng bảo tồn di sản không chỉ là giữ gìn quá khứ mà còn là xây dựng tương lai, đưa văn hóa biển đảo Việt Nam vươn xa hơn trên bản đồ thế giới.